Η Εθνοφυλακή αποτελεί οργανωμένη στρατιωτική δύναμη και απαντάται ως θεσμός και σε άλλες χώρες με το όνομα Εθνοφρουρά. Στην Ελλάδα εμφανίζεται από συστάσεως του Ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους, με σκοπό την κάλυψη της ανάγκης οργανώσεως του πληθυσμού για την αντιμετώπιση των πολλαπλών προβλημάτων ασφαλείας που παρουσιάζονταν εκείνη την ιστορική περίοδο.
Ως θεσμός καθιερώνεται με νομοθετική ρύθμιση το έτος 1843, αλλά το 1879 καταργείται με την ψήφιση του Νόμου «Περί Στρατολογίας».
Το 1944, συγκροτείται Διοίκηση Εθνοφυλακής, επιπέδου Μεραρχίας αποτελούμενη από 40 Μονάδες. Το 1949, αναβιώνει ο θεσμός της Εθνοφυλακής και οργανώνονται τα Τάγματα Εθνοφυλακής Άμυνας (ΤΕΑ). Το 1950, συγκροτείται Διεύθυνση Εθνοφυλακής υπό το ΓΕΣ.
Το 1982 ψηφίστηκε ο νόμος 1295/82 για την εθνοφυλακή.
Το 1988 με απόφαση του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου (ΑΣΣ), διαλύθηκε η Διεύθυνση Εθνοφυλακής στην περίοδο της ειρήνης και ο χειρισμός των θεμάτων Εθνοφυλακής ανατέθηκε στη Διεύθυνση Πεζικού του ΓΕΣ.
Το ΓΕΣ συγκρότησε το 2017 Διεύθυνση Εθνοφυλακή (ΔΕΘ/Α5) στο Επιτελείο του.
Την 09 Φεβ 23 ψηφίστηκε ο νόμος 5018/2023 για την Εθνοφυλακή με σκοπό τον εξορθολογισμό στρατολογικών διατάξεων και την αναβάθμιση του θεσμού προκειμένου να καταστεί αποτελεσματικότερος και να συμβάλλει στην αμυντική θωράκιση της χώρας. Με τον υπόψη νόμο καταργήθηκε ο 1295/82.
Σύμφωνα με το ν.5018/2023:
α. Η Εθνοφυλακή, ως οργανική ένοπλη δύναμη του Στρατού Ξηράς, συγκροτείται στην περίοδο ειρήνης για την ενίσχυση και υποβοήθηση των Ενόπλων Δυνάμεων στην εκπλήρωση της αποστολής τους σε περιόδους ειρήνης, επιστράτευσης (γενικής ή μερικής) και πολέμου.
β. Όσοι κατατάσσονται για να υπηρετήσουν στην Εθνοφυλακή, ονομάζονται Εθνοφύλακες.
γ. Οι Εθνοφύλακες θεωρούνται στρατιωτικοί σε ενέργεια και υπάγονται στους στρατιωτικούς νόμους και κανονισμούς, μόνο κατά τον χρόνο που εκτελούν διατεταγμένη υπηρεσία. Ως διατεταγμένη υπηρεσία θεωρείται η εκτέλεση στρατιωτικής αποστολής ή υπηρεσίας ή εκπαίδευσης μόνο κατά το χρονικό διάστημα που διαρκεί η αποστολή ή η υπηρεσία ή η εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένου και του χρόνου μετακίνησης από την οικία τους προς τον τόπο εκτέλεσης της στρατιωτικής αποστολής ή της υπηρεσίας ή της εκπαίδευσης και αντίστροφα.